Als je nog eens in van onze Gentse kerken komt, kijk eens naar de preekstoel. Stuk voor stuk zijn het pareltjes van houtsnijkunst. Let dan eens goed op de hoeken van die preekstoel.
In heel wat gevallen vind je er dezelfde 4 figuren terug :
arend
leeuw
engel
stier
Waarom net die vier ? Waarom nu net aan de preekstoel ? Wat of wie stellen ze voor ? Waar komen ze vandaan ?
Laat ons met de laatste vraag beginnen. Het is geen geheim dat in de katholieke kerk heel wat gebruiken uit 'oude' religies en culturen zijn overgenomen. Zo ook deze 4 figuren. Men spreekt van de tertramorph, afgeleidt van het griekse tetra (vier) en morph (vorm). Het is dus 'iets' dat uit 4 delen of vormen bestaat.
Men vindt de 4 voor het eerst terug in de byzantijnse dierenriem: stier, waterman (engel), leeuw en schorpioen (arend). In westerse astologie werden ze gelinkt aan aarde (stier), vuur (leeuw), water (arend) en lucht (engel).
De katholieke kerk nam geregeld 'heidense' symbolen over, gaf er een eigen twist aan zodat ze plots niet meer heidens maar goddelijk waren. De 4 figuren duiken voor het eerst op in het christendom in het oude testament bij de Profeet Ezekiel (1:1-21). Hij zag in een visioen een kar getrokken worden door deze 4 figuren. Ook in het nieuwe testament duiken ze op in het boek openbaringen (4:6-8) .
In de 2e eeuw na christus werd aan de figuren een set vleugels toegevoegd om het goddelijke te beklemtonen en werden we gelinkt aan de 4 evangelisten. Alhoewel de linken gedurende de eeuwen enkele keren anders gelegd werden, is de interpretatie vandaag:
Lucas benadrukt in zijn evangelie het offer die Christus volgens de katholieke kerk bracht om de mensheid te redden. Vandaar dat hij door een stier, een traditioneel offerdier wordt afgebeeld.
Marcus zou met zijn vader een leeuw tegengekomen zijn. Hij is beginnen bidden, rotsvast overtuigd dat God en hen zou redden en ja, een wonder geschiedde, de leeuw viel ter plaatse dood neer. Denk bijvoorbeeld ook aan de leeuw op de basiliek van Venetië op het San Marco plein.
Matteüs wordt voorgesteld als een goddelijke engel omdat hij in zijn evangelie de nadruk legt op de koninklijke, goddelijke afkomst van christus.
Johannes benadrukt in zijn evangelie vooral het verhevene, het abstracte (o.a. de verrijzenis) van de christus figuur en wordt afgebeeld door de arend.
In de 16e eeuw daverde de katholieke kerk op zijn grondvesten omwille van heel wat wantoestanden, als reactie ontstonden (formatie) heel wat 'protestantse' stromingen binnen de christelijke godsdienst. Behalve met een bloedige vervolging van 'de ketters' probeerde de katholieke kerk schoon schip te maken in 1563 met het concilie van Trente (contra-reformatie) en vaardigde er heel wat nieuwe regels uit. Eén daarvan was dat de priester voortaan tijdens iedere mis een preek moest houden in de volkstaal om duiding te geven bij het evangelie.
Voortaan had dus iedere kerk een preekstoel, in het midden van de kerk, zodat iedereen de duiding kon aanhoren. Vandaar de keuze dus om de 4 hoeken van een preekstoel vaak te versieren met de symbolen van de evangelisten, de hoekstenen van het katholiek geloof. In sommige preekstoelen is de kunstenaar nog een stap verder gegaan in de symboliek en steunt de preekstoel op de 4 evangelisten.
Wist je dat ook de biecht pas in 1563 is uitgevonden ?
Je kan alvast een preekstoel met de evangelisten symbolen vinden in de Karmel Kerk (burgstraat), OLV Doopkerk (Mariakerke), Pater Augustijnenkerk (Sint-Margrietstraat) en de Sint-Niklaaskerk (korenmarkt). Je vind de symbolen ook aan de achterzijde van het altaar of op de versiering van de pilaren die de koepel of toren ondersteunen.
Weet jij nog Gentse kerken waar je de 4 symbolen op de preekstoel vindt ?
Voeg ze toe in de commentaar.
Comments